Page 163 - Tarihi ve Kültürel Mirasıyla Kocaali E-Kitap

olarak kullanılmıştır. Koca kelimesinin akıllı, bilge, büyük, kele ve tersane bulunuyordu. Buralarda donanma için kayık,
yüce, kurucu anlamları bulunmaktadır. Osmanlı vakfiyeleri- sandal, sandal küreği, yelken direği gibi aletler imal ediliyor,
nin Fatih Sultan Mehmet döneminden itibaren sistemli hale ihtiyaç durumunda tersanelere kereste ve tomruklar gönderi-
geldiği, Yavuz Sultan Selim döneminden itibaren Hicaz’ın liyordu. Bütün bu işlerden elde edilen ve “Yükçülük Rüsumu”
fethiyle Haremeyn-i Şerifeyn Vakıflarının kurulmaya başlan- adı verilen gelirler Kocaali Camii Vakfı’na tahsis edilmişti. 184
dığı varsayıldığında Kocaali Vakfı’nın 15. yüzyılda kurulduğu
düşünülmektedir. 1787-1792 yıllarında Rusya ve Avusturya ile savaşmak zorun-
da kalan Osmanlı Devleti, Balkanlar ve Karadeniz’de büyük
Tarihte ilk kez 1520 yılına ait belgelerde gözüken Kocaali’de yenilgiler aldı. 5 yıl boyunca cephelerde üst üste mağlubiyet-
Koca Ali adında bir şahsiyet kendi adıyla vakıf kurmuş ve ne- ler alan devletin donanmasının başında Cezayirli Hasan Paşa
silden nesile yaşatmıştır. Günümüz Kocaali şehrinin kuruluş bulunuyordu. Karadeniz’de Rus donanmasına karşı güçlü bir
ve gelişiminde Kocaali Vakfı önemli rol oynamıştır. Kocaali, donanma oluşturmak isteyen Hasan Paşa iskelelerden tersa-
16. ve 17. yüzyıllarda Sakarya havzasının kuzeyindeki en bü- nelere kereste ve tomruk sevk edilmesini istedi. Bu noktada
yük yerleşim alanı haline gelmiştir. Kanuni Sultan Süleyman Kocaali ve Karasu iskelelerine büyük görevler düşüyordu.
döneminde Ada Kazası’na bağlı köy statüsünde bulunan Fakat devletin mali durumu içler acısı haldeydi. 1790 yılın-
Koca Ali, varlığını daima muhafaza etmiş, Osmanlı Devle- da Sakarya ve Melen üzerindeki iskeleler başta olmak üzere
ti’ne sınırsız katkılar sunmuştur. 183 Kocaali ve Karasu’dan gemilere tomruk yükletildi. Bütün bu
işlerin maliyetine yükçülük rüsumu adı veriliyordu. Devlet
Kocaali Vakfı, Kocaali’nin fiziki, beşeri ve iktisadi yapısının mali bunalımda olduğu için sefinelere, odunculara, hamalla-
oluşumunda kilit rol oynamıştır. ra, kalyonculara, marangozlara para ödeyemedi. Giderlerin
Kocaali Camii Vakfı’ndan karşılanması kararlaştırıldı. Vak-
Kocaali Camii, vakfın merkezidir. Günümüzde Kocaali Mer- fın yönetimi, bu durumun kabul edilemez olduğunu, vakfın
kez Camii’nin bulunduğu konumda kurulduğu ihtimali yük- gelirlerine dışarıdan müdahale etmenin doğru olmadığını
sektir. Yayla’da kurulan Orhan Gazi Camii ile Kocaali Vakfı yetkililere bildirdi. Devlet yetkilileri vakıf yönetimini doğru
Camii birbirine karıştırılmamalıdır. Orhan Gazi döneminde bularak bir daha Kocaali Camii Şerifi Vakfı’nın gelirlerine
Kocaali’nin Osmanlı hâkimiyetine girmesinden sonra veya dışarıdan hiçbir şekilde müdahale edilmemesi için bir emir
bu sıralarda Koca Ali Bey adlı kişinin kendi adını taşıyan bir yazarak Kocaali’ye gönderdi. 185
vakıf kurduğu aşikârdır. Bu ayrımı gözeterek, arşiv belgeleri
ve saha araştırmaları ışığında 14. ve 15. yüzyıllarda Kocaali 1816 tarihinde Kocaali Camii Vakfı’nın başkanlığını yürüten
merkezi, Yayla, Hızar, Kadıköy, Milanköy, Bolazar, Lâhna mütevelli Mehmet Emin Efendi vefat etti. Merkezde bulu-
gibi farklı noktalarda birbirine yakın zamanlarda yerleşimler nan vakfa ait camide cenaze namazı kılındıktan sonra cami
kurulduğu anlaşılmaktadır. yakınında bulunan mezarlığa defnedildi.

Bir Haremeyn-i Şerifeyn vakfı olarak Kocaali Vakfı, gelirleri- Mehmet Emin’den sonra vakıf yönetimi vakfın başına Taber-
ni her sene Mekke ve Medine’ye bağışlıyordu. Vakıf aynı za- darân-ı Zülüflüyân-ı Hassa bölüğünden Hafız Osman Hali-
manda Kocaali’yi de imar ediyordu. Osmanlı ordusuna des- fe’nin geçmesine kadar verdi. Sultan II. Mahmut bir hatt-ı
tek sağlıyor, Kocaali iskelelerinden merkeze kereste ve odun hümayun yazarak Yeniçeri Hafız Osman Halife’ye Kocaali
nakliyatı yapıyordu. Sakarya Nehri üzerinde birden fazla is- Camii Şerifi Vakfı’nın sorumluluğunu verdi. 186

183 Yücel Öztürk, “Ada Kazası”, Sakarya’nın Fiziki, Beşeri, s. 39.
184 Yücel Öztürk, “Ada Kazası”, Sakarya’nın Fiziki, Beşeri, s. 49.
185 BOA, C.EV. 207/10334.
186 BOA, HAT. 1534/26.

GE Ç M İ Ş T EN G ÜNÜ M ÜZE 161